Dom mieszkalny jednorodzinny, wielopokoleniowy, na planie prostokąta, szeroko frontowy, pięcioosiowy, dwutraktowy z sienią na przestrzał, piętrowy, częściowo podpiwniczony, nakryty dachem dwuspadowym. Został wzniesiony w konstrukcji szachulcowej na kamiennym fundamencie,  ok. 1850 r. (po pożarze miasta w 1849 r.), w linii zabudowy północnej pierzei rynkowej, jako element zagrody małomiasteczkowej.
Kompozycja ścian z szachulca w obrębie kondygnacji jest trójpoziomowa, ściśle symetryczna, wzniesiona z zastosowaniem klasycznych miar i proporcji. Okna prostokątne, krzyżowe o równych podziałach, z kostką w krzyżu.
Budynek w latach 90. XX w. przeznaczono do rozbiórki. Został uratowany przed wyburzeniem, zachowany w całości.

Dom z początku służył wyłącznie celom mieszkalnym, w dwudziestoleciu międzywojennym izby paradne od frontu zaadaptowano na funkcję handlowo-gastronomiczną („Skład kolonialny” i „Restauracja”). Po 1945 r. układ pomieszczeń mieszkalnych pierwszego piętra został przebudowany na wielorodzinną strukturę lokatorską. Jednocześnie nastąpiła wymiana schodów na piętro w sieni oraz montaż dodatkowych elementów kuchenno-sanitarnych. Od 1997 pozostał niezamieszkały. W połowie 2004 przeszedł na własność Barbary i Kazimierza Pospiesznych, w grudniu został wpisany do krajowego rejestru zabytków.

W latach 2009-2010 konstrukcja ścian została wzmocniona od wewnątrz rusztem stalowym na podwalinie zakotwionej w ławie fundamentowej, zaś pod okapem związana stalowym wieńcem. W tym samym czasie, do 2011 r., miała miejsce ratunkowa konserwacja dwóch elewacji zach. i płn., natomiast w 2013 r. restauracja elewacji wsch. wraz z ekspozycją lica ściany. W 2017 r. został otwarty I etap prac programu kompleksowej restauracji i rewitalizacji budynku, obejmujący kondygnację fundamentowo- piwniczną. Prace przy zabytku zostały dofinansowane ze środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego w Warszawie  (2010 i 2017 r.) oraz Marszałka Sejmiku Województwa Wielkopolskiego w Poznaniu (2013 r.).

W ramach II etap prac konserwatorskich i remontowych planowanych na rok 2018 przewidziany jest początek rewaloryzacji kondygnacji ponad piwnicznych. Realizacja prac w II etapie powinna objąć w 2018 obręb dachu i poddaszy. Pozwoli to na dokończenie restauracji całej budowli w III etapie w 2019, czyli na opracowanie konserwatorskie stropów oraz końcową ekspozycję ścian wraz ze stolarką budowlaną. Umożliwi to z kolei przeprowadzenie prac wykończeniowych w obrębie parteru w pierwszej połowie 2020, także montaż instalacji i wyposażenia oraz wykonanie ekspozycji muzealnej, otwierającej działalność placówki na jubileusz stulecia powrotu Wielkopolski do Macierzy w końcu czerwca 2020.

Cel społeczny rewitalizacji

Zabytek po zakończeniu prac restauratorskich w części będzie służył społeczeństwu jako muzeum pod nazwą: „Muzeum im. Michała Drzymały w Miasteczku Krajeńskim„. Placówka ta została w 2012 r. wpisana do państwowego rejestru muzeów i jako taka, do czasu zakończenia prac, pozostaje w stadium organizacji.

Zapowiedziane na 2018 r. prace konserwatorskie przy stolarce budowlanej musiały – ze względu na zaistniałe bariery natury pozamerytorycznej – zostać odłożone na bliżej nieokreśloną przyszłość. Przy braku perspektyw na kontynuację robót, zwłaszcza, gdy szło o trudny do utrzymania, ważny dla zachowania autentyczności budowli detal budowlany, zdecydowano się na zmianę strategii i na działania w mniejszej skali. Do ograniczeń w prowadzeniu prac dołożył się w późniejszych latach rozwój pandemii Covid-19.

W 2021 r. dzięki wsparciu finansowym Urzędu Marszałkowskiego Województwa Wielkopolskiego, prace konserwatorskie, podzielone na mniejsze etapy, ruszyły z miejsca. Do realizacji robót przy stolarce zatrudniono specjalistyczny, doświadczony Zakład Usługowy Konserwacji Obiektów Zabytkowych Jana Wiśniewskiego z Pruszcza Gdańskiego. Jednocześnie w biurze ARCHIKON w Chodzieży powstał kompleksowy projekt budowlany remontu budynku-zabytku, zatwierdzony w 2022 r. przez Starostę Pilskiego.

Pierwszy rzut prac przy stolarce z 2021 r. objął drzwi frontowe i sąsiednie od zachodu okna parteru. W drugim etapie, w 2022 r., poddano konserwacji frontowe okna parteru od wsch. i jedno z piętra od pn. W każdym przypadku prace te polegały na demontażu kolejnych elementów ze ścian, a następnie pełnej ich konserwacji w pracowni  przy maksymalnym zachowaniu oryginalnego materiału drewnianego i metalowych okuć, koniecznym uzupełnieniu ubytków i wzmocnieniu konstrukcji. Przebadano też relikty warstw malarskich pozostawiając finalne opracowanie kolorystyczne do czasu montażu całej stolarki w otworach wyremontowanych ścian.

Z myślą o długoletniej perspektywie, wytyczonej przez projekt budowlany, zdecydowano się na mały program pilotażowy w obrębie sieni domu, obejmujący konstrukcję ścian obwodowych. Zachowując na zewnątrz ścianę drewnianą w układzie ryglowym wymurowano na odcinku ściany północnej od wewnątrz – zgodnie z planem – drugą warstwę muru z litej cegły suszonej lekkiej, produkowaną przez Manufakturę Surowe k. Pasłęka, przełożoną termoizolacyjną matą drzewną (f-my STEICO). Tak wzbogacona konstrukcja muru, modelowa dla całego obwodu ścian, daje możliwość przystosowania budynku do współczesnych norm i standardów mieszkaniowych, przy ciągłym zachowaniu tradycyjnej technologii drewna i gliny.

W latach 2023 i 2024 prace konserwatorskie przy stolarce musiały zostać przerwane na rzecz dachu i poddasza budynku, znajdujących się z czasem w coraz gorszym stanie technicznym. Dotyczyło to pokrycia dachowego z dachówki ceramicznej oraz obu trzonów kominowych na wysokości poddasza i ich wylotów ponad dachem, zwłaszcza przy kominie od zach. zrujnowanym podczas wichury w 2012 r. Celem nadrzędnym prac remontowych było utrzymanie całej konstrukcji dachowej  z połowy XIX w., przy zachowaniu właściwej dla zabytku, tradycyjnej technologii drewna oraz gliny palonej i suszonej. W przypadku niedoborów tworzywa wskazywano na pozyskanie podobnych materiałów rozbiórkowych, dostępnych w regionie. W myśl tej zasady do przełożenia dachu od pn. wykorzystano stuletnią, segregowaną i oczyszczoną dachówkę rozbiórkową z Czarnkowa.

Prace wykonane w IV kwartale 2023 r., dofinasowane w dalszym ciągu wyłącznie przez Urząd Marszałkowski w Poznaniu, ograniczone zostały do obu kominów i do północnej połaci dachu, a także do niezbędnych prac przy instalacji sanitarnej w przyziemiu. Dach, zgodnie z zaleceniami służb branżowych i konserwatorskich, wzmocniono głównie w partiach krokwi, decydując się na obustronne dokładki z kantówek, założono też brakujące wymiany na kominach. Dach uszczelniono współczesną membraną dachową a dachówkę dla pewności dodatkowo – w myśl komisyjnych zaleceń – położono w „rybią łuskę”. Kominy przemurowano na poddaszu w glinie surowej (suszonej), ubytki zakotwiono i przewiązano pęknięcia, odbudowano i wzmocniono ceglane wyloty kominów, których lica wyspoinowano.

Kontynuację prac przy dachu od pd., dzięki dofinasowaniu Wojewody Wielkopolskiego z funduszy Wielkopolskiego Urzędu Konserwatora Zabytków zaplanowano na II kwartał 2024 r. Szybkie wznowienie prac, zrealizowanych jednakże już w III kwartale, pozwoliło na utrzymania tego samego zespołu wykonawczego, w tym firmy dekarskiej Termo-Invest z Margonina, co gwarantowało zachowanie tej samej technologii i techniki prac. Istotą robót dachowych na eksponowanej od rynku stronie pd., było położenie wyselekcjonowanej, oczyszczonej, zdjętej z obu połaci najstarszej, ręcznie wyrabianej dachówki karpiówki. Końcowy efekt techniczny, także estetyczny prac na dachu przerósł oczekiwania i został z zadowoleniem przyjęty przez komisję konserwatorską. Kompleks robót uzupełniły prace instalacyjne, takie jak założenie dwóch linii piorunochronu i wstawienie użytkowych pionów wod.-kan. w przewody kominowe.

Prace konserwatorskie w bieżącym roku zostały dość nieoczekiwanie, lecz zgodnie ze wskazaniami konserwatorskimi z 2023 r., poszerzone o kompleksową fumigację (dezynfekcją) całego budynku, wstawioną w rytm prac zabezpieczających jej główny materiał konstrukcyjny, drewno sosnowe, ulegające widocznej destrukcji. Specjalistyczne prace firmy CARSEKT z Gostynina, po opakowaniu bryły domu powłoką z folii („zafoliowaniu”), przeprowadzone w dn. 27-29.09.2024 r. z użyciem ponad 82 kg fluorku sulfurylu, dawały gwarancję  pozbycie się owadów-drewnojadów, pustoszących strukturę drewna. Prace przy fumigacji, jako następny, istotny etap prac konserwatorskich przy zabytku, zostały kolejny raz z rzędu dofinansowane z budżetu Urzędu Marszałkowskiego Województwa Wielkopolskiego w Poznaniu.

… i na 2025

W planach na rok 2025, szczególny pod względem wymowy symbolicznej dla lokalnej społeczności, przewiduje się prace konserwatorskie przy pięciu oknach na piętrze od frontu i rekonstrukcję okna zach. na parterze, jako kontynuacje robót z ubiegłych lat, jednocześnie końcowy etap prac przy stolarce okiennej. Przewidziane są także dalsze prace wewnątrz sieni i na odcinku ściany pn., traktowane jako uzupełnienie pilotażowych prac adaptacyjnych zabytku, zgodnych z charakterem obiektu i adekwatnych do współczesnych potrzeb mieszkaniowych.